معلم پژوهنده کیست؟

معلم پژوهنده کیست؟

گردآورنده:ساراکامجو

منظور از معلم پژوهشگر کسی است که به امر آموزش و یادگیری مشغول است و می خواهد در فرایند آموزش ویادگیری شخصا و همراه دیگر همکاران و دانش آموزان به پژوهش بپردازد تا آموزش را اثر بخش سازد. منظور از اثر بخشی ؛ رسیدن به هدف هایی است که برای بالنده ساختن دانش آموزان و رشد همه جانبه آنان در نظر گرفته شده است.حل مساله مبتلا به کلاس درس و بهسازی آموزش و یادگیری هدف معلمان پژوهشگر است. معلم پژوهشگرتلاش می کند با بهره بردن از انواع روش ها ؛ بحث و مذاکره میان خود و دانش آموزان و دانش آموز با دانش آموز را فراهم سازد تا هردو به سخنان همدیگر معنی دهند و واکنش های ویژه و در اغلب موارد غیر قابل پیش بینی نشان دهند. بنابراین معلم پژوهنده از پیش ایجاد رفتاری خاص در دانش آموزان را نظر ندارد بلکه تلاش می کند به مدد جست و جوی راه های گوناگون و ترجیحا نو؛ در فرایند آموزش و یادگیری تحول ایجاد کند و بهسازی و حل مساله موجود در کلاس درس را محقق سازد. مفهوم ضمنی این تفکر این است که معلمان پژوهنده را آماده و تشئیق کنیم تا به مسائل تربیتی و کلاس درس خارج از الگوهای روانی – آماری نگاه کنند. یعنی پژوهش را در محدوده روان شناسی و آمار خلاصه نکنند.

معلم پژوهنده می کوشد براساس کنجکاوی و ذهنیت خود ؛ درباره آموزش و یادگیری در کلاس درس ؛ پرسش های پژوهشی مطرح کند. این پرسش ها برخاسته از نیازهای کلاس درس و نیازهای دانش آموزان و نشات گرفته از هدف بهسازی و حل مساله مبتلا به آموزش و یادگیری در کلاس های درس است.

منظور از معلمان پژوهشگرافرادی نیستند که خارج از کلاس درس و به منزله پژوهشگران حرفه ای به پژوهش می پردازند بلکه معلمانی هستند که شخصا درگیر کلاس های درس و آموزش اند و با تفکر انتقادی و چون وچرا کردن در مسائل آموزشی هدفشان اصلاح جریان آموزش و یادگیری توسط خود و دیگر همکارانشان در محیط های آموزشی است .

هدف عمده و اصلی معلمان پژوهشگر ؛ نه صرفا تولید دانش نظری ؛ بلکه بهبود وضعیت های نامطلوب موجود و سپس دانش عملی است که بلادرنگ بتوانند در امور آموزشی اصلاح و تغییر و تحول مناسب با نیازهای دانش آموزان و محیط های آموزشی ایجاد کنند . از این رو دانش های نظری بدون توجه به کاربرد و تاثیر عملی آن ها در امور روزمره ی آموزش و پرورش هدف معلمان پژوهنده نیست. معلمان پژوهنده افرادی فکور و اندیشمندی هستند که می خواهند با انتقاد و تحلیل وضعیت موجود برای بهبود آن راه کارهای عملی و کارساز را پیداکنند. بحث های نظری و خارج از نیازهای کلاس های درس یا مباحث کلی و غیرعملی ؛ هدف معلمان پژوهنده نیست.

تاکید بر عمل و بهسازی و اثر بخشی و تغییرو تحول بیش از تفسیر برای معلمان پژوهنده اهمیت دارد. اگر معلم پژوهنده رخدادی را تفسیر می کند ؛ هدفش رسیدن به عمل کارساز و بهبود بخش است ؛ نه صرفا بحث و تحلیل و ارتقای دانش نظری و ذهنی.در این دیدگاه ؛ پژوهندگی عنصر جدایی ناپذیر از شغل معلمی تلقی می شود هم چنان که معلمان باید از روش های تدریس و اصول آموزش و یادگیری و دیگر دانش ها و مهارت های لازم برای شغل معلمی آگاه گردند ؛ ضرورت دارد از روش های تحقیق مناسب برای پژوهندگی در کلاس درس و جریان آموزش و یادگیری نیز آگاه شده و خود را به مهارتهای لازم در این مورد مجهز سازند.مناسب و نامناسب بودن عمل تربیتی در ربط با کلاس  و پیشرفت دانش آموزان وی ؛ مفهوم پیدا می کند. چیزی از پیش درست یا نادرست تلقی نمی شود. عمل ؛ ملاک قضاوت وی در کلاس های درس است. عملی که دانش آموزان کلاس او را به کار آید ؛ مفید ودر غیر این صورت اگر نگوییم غلط بلکه ناکارآمد ارزیابی خواهد شد. پرواضح است که هرعملی پشتیبان نظرخاصی طلب می کند که معلم پژوهشگر باید تلاش کند با مطالعه به ویژه پژوهش خوانی از دانش نظری کافی نیز برخوردار باشد.

معلم پژوهشگر نقاد وضع موجود ؛ به ویژه وضع نامطلوب است.نقد درست مستلزم داشتن آگاهی های وسیع درعرصه های گوناگون و مرتبط با آموزش و یادگیری و به طورکلی تربیت است. معلم پژوهشگربایدبتواندخوب تحلیل کند از تعصب دور باشد و بتواند برای نقد و تحلیل از اطلاعات روز و منطقی بهره گیرد. پژوهندگی مستلزم اندیشه ورزی و مجهز شدن به مهارت های ویژه است گفتیم که عمده هدف معلم پژوهشگر ؛ اصلاح و اثر بخشی آموزش و یادگیری در کلاس های درس و مدرسه است. یادآور می شویم برای بهتر شدن لازم نیست حتما مریض شده باشیم . اصلاح و بهبود وضع موجود یک ضرورت همیشگی است. پس همه معلمان و نه گروهی از آنان یا معلمان نخبه و خلاق و نوآورلازم است به دلیل ویژگی های شغلی شان بکوشند وضعیت آموزشی خود راهمواره بهتراز پیش کنند. چرا که دانش آموزان بالقوه دارای استعدادها و توانایی های فراوان هستند و امکان بهتر شدن شان تمام ناشدنی است پس پژوهش نیز که ناظر به بهسازی وضعیت این دانش آموزان است تمام نشدنی و همیشگی خواهد بود. تا زمانی که آموزش هست پژوهش نیز باید باشد. شعار پژوهش همراه با آموزش می تواند شعار همه معلمان باشد. در این رویکرد علم برای علم جای خود را به علم برای عمل می دهد.

از این رو ؛ هدف معلم پژوهنده تولید دانشی است که بلفاصله در آموزش و یادگیری وی را به کار آید. بی گمان چنین دانشی به دلیل وسیع بودن اهداف معلم گسترده خواهد بود گرچه ماهیت آنها ریز و محدود به کلاس درس و مدرسه خودمان خواهد بود اما از نظر اهمیت دست کمی از نظریه ها و یافته های کلی و جهانی نخواهد داشت. چرا که در محیط کلاس و مدرسه آزموده شده و به کار آمده است . پس روا و معتبر است.

ضرورت و اهمیت معلم پژوهنده : ماهیت و ارزش و تاثیر پژوهش کلاسی

داور و بازیگر اصلی در رهبری آموزشی و فرایند یاددهی معلم است. معلمان هستند که در نهایت باید دست به عمل آموزشی بزنند.و بالندگی دانش آموزان را فراهم سازند . پس میزان آگاهی و توانایی های آنان چه از نظر محتوای آموزش و چه از نظر روش و اصول بسیار مهم است. لذا پژوهش و نقادی مداوم سبب بهبود این مهارت ها و توانایی های معلمان می شود و آموزش را همواره با روش های غنی تر پیش می برد. ضرورت دارد برنامه های درسی همراه و به موازات تحولات داخل و خارج از کلاس و مدرسه متحول ونوگردد. این تغییر و تحول در درجه نخست باید- و منطقی است- که به دست کارکنان آموزشی در مدارس صورت گیرد. اگر پذیرفته باشیم که اول پژوهش ؛ بعد برنامه ریزی ؛ اول پژوهش ؛ بعد آموزش و یا به سخن نیکوتر پژوهش همراه آموزش در این صورت پژوهشگران صالح تر از معلمان درمیان نخواهدبود.

امروزه همه مشاغل رو به حرفه ای شدن و تخصصی شدن حرکت می کنند. معلمی نیز افزوده بر هنر بودن ؛ مستلزم مهارت داشتن در حرفه خود است. هم چنان که پزشک برای عمق دادن به حرفه خود روی بیماران و بیماری ها دست به پژوهش می زند تا نحوه ی مداوا را بهتر از پیش گرداند؛ معلماننیز ضرورت دارد برای بهسازی حرفه خود که همانا آموزش و یادگیری و رهبری دانش آموزان در راه بالندگی و رشد همه جانبه است ؛ از مهارت های پژوهشی دست کم ازپژوهش در سطح کلاس درس و مدرسه برخوردار باشند. قضاوت های معلمان اگر مبتنی بر یافته های پژوهشی برخاسته از کلاس درس و محیط مدرسه نباشد از اعتبار بالایی برخوردار نخواهدبود.پژوهندگی ؛ معلمان را به آزادگی و استقلال رای رهنمون می شود. وقتی معلم دست به پژوهش می زد خود را از قیودات القا شده توسط دیگران رها می سازد. معلمان از صورت کارگزار صرف بودن و مطیع اوامر بالادستی ها شدن خارج می شود و خود به عنوان داور حرفه ی آموزشی یعنی حرفه معلمی آزادانه و اندیشمندانه تصمیم گرفته و عمل می کنند. چرا که عمل شان بر مبنای پژوهش و بازتاب سنجیده حاصل از جریانات کلاس و مدرسه خواهد بود.

با پژوهشگر شدن معلمان فاصله نظر و عمل که همواره مورد انتقاد اکثر صاحب نظران و دست اندرکاران است از میان می رود . میان نظرات علمی و دانشگاهی و کلاس درس پیوند حاصل می شود. خود معلمان بالنده شده و رشد می یابند ؛ خودباوری در آنان تقویت می شود. به موضوع ها و مسائل محلی و منطقه ای توجه کافی می شود. حس تعلق و مشارکت جویی در آنان تقویت می شود ؛ اعتبار کارشان بیشتر می شود و خلاقیت های شان گسترش می یابد.

پژوهنده شدن معلمان سبب رشد پرسشگری در محیط مدرسه و کلاس می شود. اگر آموزش مبتنی بر پژوهش باشد ؛ به ناچار بافت مدارس سراسر بر مبنای پرسش ها و پاسخ ها شکل خواهد گرفت. در نتیجه ضمن بالنده شدن خود معلمان ؛ دانش آموزان نیز روحیه پژوهشگری و پرسشگری پیدا خواهند کرد. محک تمام ارزش ها و نظرات و عمل ها پژوهش خواهد شد. در چنین فرایندی در کلاس و مدرسه ؛ قطعیت و مطلق جای خود را به نسبیت و خردورزی خواهد داد. هیچ چیزازپیش برای معلم و شاگرد – البته در عرصه علوم و فنون و نحوه اندیشیدن و جز این ها – قطعی و یقینی نخواهد بود. تفکر و عمل ؛ نقش محوری خواهد داشت که در هر محل و منطقه به صورت های گوناگون مطرح می شود.

رابطه دوسویه میان بالا و پایین بدنه آموزش و پرورش تحقق می یابد. برنامه های صادرشده از مرکز آموزش و پرورش در قاعده هرم آموزشی و در سراسر آن مورد ارزیابی و نقادی قرار می گیردو مشارکت عمومی در برنامه ریزی و تصمیم گیری و عدم تمرکز و مدرسه تحقق می یابد . سرعت پاسخ گویی به مشکلات افزایش می یابد. بدلایل عملی و اصلاح گرانه پژوهشی معلمان پژوهشگر را دارای اعتبار می دانند . این اعتبار و روایی برخاسته از محک عمل و ایجاد تغییر و تحول است.

پژوهنده شدن معلمان سبب توسعه اجتماعی آنان می شود به این معنا که معلمان با پژوهش و کسب آگاهی و ارزش علمی و داوری بر مبنای آنها پایگاه اجتماعی خود را بالا می برند. مردم به معلم به چشم افراد آگاه و صاحب اندیشه نگاه می کنند در نتیجه نگرش ها نسبت به موقعیت اجتماعی معلمان تغییر می کند. معلمان از حاشیه نشینی جامعه علمی به مرکز و بافت اصلی آن وارد می شوند و شان ویژه پیدا می کنند. وقتی معلم توانست به مدد آگاهی های پژوهشی ؛ برنامه های درسی را نقد کند و به داوری حرفه ای دست بزند در رده اندیشه گران جامعه در می آید و پایگاه اجتماعی اش ارتقا حاصل می کند.بالا رفتن پایگاه اجتماعی معلمان و تقویت نفس در آنان در نتیجه مطرح شدن در جوامع علمی از امنیت شغلی بیش تری برخوردار می شوند وقتی معلمان از طریق بالا بردن معلومات و آگاهی های خود شایستگی و شان خود را ارتقا دادند افراد ضعیف موجود در بدنه آموزش و پرورش در انزوا قرار می گیرند و به طور طبیعی یا خود را اصلاح می کنند ؛ یا از گردونه علمی و پژوهشی حاکم بر آموزش و پرورش خارج می شوند . گزینش ورود به جرگه معلمان تغییر می کند و اغلب توانمند و آگاه وارد این دستگاه می شوند.

شرایط لازم برای پژوهشگر شدن معلمان 

برای این که معلمان به پژوهش روی آورند لازم است افزون  برداشتن آرامش خاطر نسبی و امکانات پژوهشی در محیط مدرسه و خارج از آن آزادی عمل نسبی داشته و در بند قیودات ریز و درشت اداری و محیط مدرسه نباشند. داشتن مدیرانی مشارکت جو و فرهیخته و نوجو و نوپوی ؛ سبب می شود معلمان نسبت به کاروشغل خود احساس تعهد و تعلق داشته باشند.در درجه اول نخست معلمان باید خود از درون احساس تعهد و تعلق کنند و بخواهند که برای اصلاح امور آموزشی دست به پژوهش بزنند. نیاز به تغییر باید سراپای معلم را فرابگیرد و دغدغه تغییر و تحول داشته باشد تا به پژوهش روی آورد اگر معلمان باور درونی به ارزش تغییرپیدا نکنند و انگیزه ای برای بهسازی و اثر بخشی در آموزش نداشته باشند. مشکل است بتوان به انگیزه برنده شدن یا امتیاز گرفتن به صورت های مختلف از آنان پژوهشگر ساخت متاسفانه در کشور ما آغاز برنامه معلم پژوهنده با تمام خوبی ها و ضرورت هایش با جایزه و برتر و برترین شدن همراه بود افزوده بر کژ فهمی هایی که در این باره و در مفهوم معلم پژوهشگر و پژوهش کلاسی وجود داشت مسابقه ای جلوه دادن این برنامه نیز مزید بر علت شد و آغازی پرهیجان و پراز انتظارات از جمله برنده شدن ؛ برخی از معلمان را که آنان نیز از مفهوم و هدف های پژوهشگری معلم آگاهی کافی نداشتند ؛ دل سرد کرد و نسبت به این موضوع کم انگیزه شدند گرچه اقدام های برخی از مسئولان در سازمان های آموزش و پرورش سراسر کشور سبب شد تا حدودی بر این کاستی ها پیروز شوند و با درایت و هوشیاری که داشتند موضوع معلم پژوهنده را به درستی مطرح کرده و به اصطلاح جا انداختند اماتا رسیدن به وضعیتی که در آن معلمان بتوانند پژوهشگر نیز باشند راه بسیار طولانی در پیش است اما چون حرکت آغاز شده و راه درست و مناسب است امید پیشرفت بیش تر است.

داشتن روحیه مشارکت جویی از دیگر شرایط پژوهندگی معلمان است . پژوهش کلاس و روش پیشنهاد شده برای آن یعنی پژوهش در عمل یا اقدام پژوهی بیش از هر رویکرد دیگر مشارکت همکاران و دانش آموزان و دیگر عناصر موثر در امر آموزش و یادگیری را طلب می کند معلمان اگر بخواهند به صورت فردی و فقط به اتکای دانش و مهارت های شخصی به پژوهش بپردازند به هدف عمده پژوهش که همانا بهره جستن از خرد جمعی برای حل مساله و بهسازی آموزش است نخواهند رسید.آگاهی داشتن از اصول اولیه پژوهش از دیگر نیازهای معلمان پژوهشگر است . پژوهش در هر سطحی که انجام گیرد مستلزم مراعات اصول و شرایطی است . گفتیم که پژوهش مجموعه ای از روش های تحقیقات است که برای پاسخ گویی به پرسش هایی به کار می بریم .این روش ها آموختنی است نحوه طرح سوال ؛ توصیف مسئله ؛ گردآوری اطلاعات طبقه بندی و تجزیه و تحلیل آنها و در نهایت گزارش تحقیق و جز این ها مستلزم یادگیری و کسب مهارت است. همچنان که معلمان پیش از استخدام و حین انجام وظایف لازم است مهارت ها و دانش هایی را که لازم برای آموزش است یاد بگیرند ضرورت دارد در همین دوره ها ؛ مهارت ها و دانش لازم برای پژوهندگی در کلاس و مدرسه را نیز بیاموزند. این کاری چندان دشوار و ناشدنی نیست. اما مستلزم اقدام و تلاش و اراده است.

موضوع ها و زمینه های مناسب برای پژوهش کلاسی

با توجه به این که اصلی ترین کار معلم در کلاس و مدرسه آموزش و یادگیری است طبیعی است که پژوهش معلمی نیز در این عرصه باشد. از این رو برنامه درسی و آموزش یکی از عمده ترین محورهای پژوهش معلمانمی تواند باشد. برنامه درسی معمولا از بالا و  توسط کارشناسان در مرکز تدوین و تهیه می گردد و به سراسر مناطق و مخل های آموزشی فرستاده می شود. در مناطق و سطوح پایین است که برنامه ها به اجرا در می آید ومشکلات آن نموده می شود. این جاست که پژوهش توسط معلمان برای اصلاح و بهسازی ضرورت پیدا می کند. از این پژوهش در زمینه هایی چون روش های تدریس؛ راه های تدریس به صورت فعال ؛ صورت های مناسب یادگیری مثل یادگیری به صورت تلفیقی یا ترکیبی مانند ترکیب دویا چند رشته با هم و تدریس آن ؛ شیوه های ارزش یابی ؛ اصلاح ارزش ها و نگرش های دانش آموزان ؛ مثل نگرش مثبت نسبت به کارعملی؛ یا تقویت حس مشارکت جویی و احساس مسئولیت ؛ بهبود چگونگی اداره کلاس ؛ راه های تقویت همکاری در محیط مدرسه میان معلمان و مدیران و..... می تواند مورد پژوهش قرارگیرد.هاپ کینز (Hopkins,2002 ) بر ارزش یابی از برنامه درسی تاکید نهاده و یکی از وظایف معلمان پژوهشگر را همین کار ارزیابی می کند . وی یادآور می شود که متاسفانه ارزیابی از برنامه های درسی به جای مبتنی شدن بر پژوهش های مدرسه محور هنوز بر اساس روش های سنتی دانشگاهی انجام می گیرد. در صورتی که اگر ارزیابی ها به گونه ای سامان می یافت که به جای پژوهش صرفا دانشگاهی ؛ توسط خود معلمان و دست اندرکاران مدارس صورت می گرفت و بی گمان از دانشگاهیان نیز استفاده می شد تغییر و اصلاح براساس داوری های حرفه ای و کارشناسی معلمان صورت می پذیرفت و امکان عملی شدن نیز بیش تر می شد. بدین ترتیب ارزش یابی از برنامه درسی می تواند مانند پژوهش کلاسی وسیله ای باشد برای تبدیل اندیشه تربیتی به عمل آموزشی همراه با نظارت گردانندگان مدارس. وی مدعی است در کتابی تحت عنوان "for school development Evaluation " به اصول و مبانی این کار پرداخته است. هاپ کینز معتقد است که این کتاب مبتنی بر بهترین راه عملی پژوهش کلاسی است. به گونه ای که می تواند این اثرات مفید را در پی داشته باشد:

- در فعالیت کلاس های درس و پیوند برنامه ها با این فعالیت ها تحول و پیشرفت حاصل می شود

- به صورت عملی همواره از برنامه ها ارزش یابی به عمل می آید.

- برنامه ها در حد زیادی مناسب با فعالیت های روزانه افراد و مدارس تدوین می یابد.

وی می افزاید که این کار نوعی الگو یا راه و روش برای پژوهش های مدرسه محور یا پژوهش توسط معلمان فراهم می سازد و ارزش یابی و عمل معلمان از قیدهای تخصصی بیرون از مدرسه تا حد ممکن خارج می شود و تغییر و تحول بیش از آن چه به دست برنامه های متمرکز و نخبگان مرکز نشین سپرده شود در اختیار معلمان و مدارس هر منطقه و محل قرار می گیرد.ناگفته پیداست این کار زمانی می تواند به درستی صورت پذیرد که در درجه نخست معلمان و دیگر کارکنان مدارس به درجه و حدی از توانایی های عملی و پژوهشی رسیده باشند که بتوانند شخصا اقدام به داوری حرفه ای و تخصصی کنند و این اقدام ها براساس اصول منظم و منطقی و مبتنی برخرد جمعی و دانش قابل قبول در جهان امروزمی باشد.

الگو و روش ارزش یابی از برنامه درسی

در ارزش یابی از برنامه درسی لازم است نخست مثل هر پژوهش دیگر پرسش های مناسبی را مطرح کنیم پرسش مربوط به ارزش یابی ؛ پرسشی است که می توان با بهره جستن از پژوهش و بررسی ساختار یافته به آن پاسخ پیدا کرد و بدین وسیله برنامه های مدرسه را بهبود بخشید.

توصیه ها

در مطرح کردن پرسش یا پرسش هایی که برای ارزش یابی از برنامه های درسی مطرح می شود بهتر است به نکات زیر توجه داشته باشید:

- مطرح کردن پرسش های خیلی کلی و خارج از محدوده ارزش یابی دوری کنید مثلا این پرسش که " آیا تکنولوژی چیز خوبی است؟ ". پرسش چندان مناسبی نیست.

- از پرسش های زمان بر و خارج از چارچوب زمان محدود که در اختیار دارید دوری کنید مثل این پرسش : " آیا دانش آموزان امسال تجربه بهتری از تکنولوژی دارند؟".

- از پرسش هایی که نیاز به پژوهش جامع و خیلی فنی دارند دوری کنید.

- به پرسش هایی بپردازید که می توانید با اطلاعات محدود و کم به آن ها پاسخ دهید.

هاپ کینز به نمونه هایی از پرسش های ارزیابی اشاره می کند که می توانند ما را در رسیدن به این هدف که آیا برنامه های درسی جاری در دانش آموزان و مدرسه تحول و تغییری به وجود آورده است یا نه ؛ یاری کند. از این نمونه است پرسش های زیر:

- در پایه معلومات دانش آموزان و معلمان چه تغییرهایی رخ داده است؟

- در سطح مهارت دانش آموزان و معلمان و به کارگیری آن چه تغییرهایی رخ داده است؟

- در نظرو احساس های معلمان و دانش آموزان چه تغییراتی رخ داده است؟

- درفرهنگ و سازمان مدرسه چه تغییراتی رخ داده است؟

- در آزمون ها و امتحانات دانش آموزان چه تغییرهایی رخ داده است؟

چهار فعالیت عمده در ارزش یابی   

1- توافق درباره پرسش های ارزش یابی.

مطرح کردن پرسش های ارزش یابی سبب می شود تا محورهای اساسی ارزش یابی و سمت و سوی آن مشخص گردد. نباید در مطرح کردن پرسش های ارزش یابی خیلی بلندپرواز بود و پرسش های متعدد را مطرح کرد.

2- تعیین اطلاعات لازم و روش های گردآوری اطلاعات

پس از این که پرسش های ارزش یابی مشخص و روشن شد باید مشخص و روشن شد بایدمشخص کنیم که به چه را ه هایی و براساس چه اطلاعاتی می خواهیم برای این پرسش ها پاسخ پیداکنیم .لازم است برای هر یک از پرسش ها منبع اطلاعات و روش های گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات معین گردد. هرچه منابع اطلاعات و روش های به کار گرفته شده گسترده تر باشد؛ اطلاعات جمع آوری شده معتبرترخواهد شد. برای این کار بهتر است جدولی تهیه کنیم ودرآن پرسش ها؛ منابع ؛ روش گردآوری اطلاعات و مسئول هرکدام و زمان لازم برای هرکار و پرسش معین گردد.

3- جمع آوری و تحلیل اطلاعات

این فعالیت باید با جمع آوری اطلاعات انجام گیرد. کنترل های اولیه به ارزیابان اجازه می دهد که ضرورت گردآوری جدید را بررسی کنند و نتایج پیش بینی نشده و احنمالی را مشخص سازند. به سخن دیگر مشخص کنند چه اطلاعاتی دارند و چه اطلاعات دیگرلازم است.

4- تجدیدنظر

یکی از فعالیت های عمده در مراحل پژوهش های کلاسی توسط معلمان تجدیدنظر در مراحل گوناگون است . این کار سبب می گردد تا همواره اشکالات کار برطرف گردد و کار با اصلاح مداوم پیش رود. در ارزش یابی می توان با مطلع کردن والدین یا دست اندرکاران در اقدام های خود تجدیدنظر کرد و در اقدام های بعدی نتیجه آن را به کار گرفت.